Σύντομη χρονολογία των επαναστατικών ομάδων, κινημάτων, γεγονότων και ατόμων στην Ελληνική πόλη της Πάτρας.
Το 1893 ιδρύθηκε στην Πάτρα η Σοσιαλιστική Αδελφότητα, η οποία δεν ήταν μια συγκροτημένη οργάνωση, αλλά μια χαλαρή ομαδοποίηση κάποιων σοσιαλιστών και προοδευτικών, πολλοί από τους οποίους ήταν φίλοι και οπαδοί του διάσημου Έλληνα σοσιαλιστή της περιόδου Πλάτων Δρακούλη. Σύμφωνα με ορισμένους ιστορικούς, η Σοσιαλιστική Αδελφότητα φέρεται να αποτελεί συνέχεια του Δημοκρατικού Συλλόγου της δεκαετίας του 1870.
Ο πρόεδρος της Αδελφότητας ήταν ο Βασίλης Δουδούμης (δικηγόρος ο οποίος μεταξύ άλλων, έγραψε μερικά επαναστατικά ποιήματα), γραμματέας ήταν ο δάσκαλος Χαρίλαος Δημητρόπουλος, και ένας από τους ηγέτες της οργάνωσης ήταν ο αρχιτέκτονας Αριστοτέλης Θαλής, που καταγόταν από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.
Εκτός από τους οπαδούς του Πλάτων Δρακούλη, όπως ο Β. Δουδούμης (ο οποίος ήταν συμμαθητής του Δρακούλη στο Γυμνάσιο Πατρών), τα μέλη της Αδελφότητας ήταν υποστηρικτές των άλλων διάσημων σοσιαλιστών της εποχής Σταύρου Καλλέργη (με έδρα την Αθήνα) και μερικών αναρχικών, όπως και τον καλά εκπαιδευμένο και άριστο γνώστη των αναρχικών ιδεών και των Ευρωπαϊκών κοινωνικών κινημάτων της εποχής του Γιάννη Mαγκανάρα, που εγκαταστάθηκε στην Πάτρα, πιθανότατα περίπου την ίδια εποχή, που προερχόταν από την Κόρινθο.
Από αυτούς, μερικοί ήταν διανοούμενοι, και ένας μικρός αριθμός ήταν έμποροι και εργάτες. Ωστόσο, όπως είπαμε νωρίτερα η Σοσιαλιστική Αδελφότητα δεν ήταν μια συγκροτημένη οργάνωση και οι διάφορες ιδεολογικές τάσεις συγκρούονταν συνεχώς μεταξύ τους.
Το γεγονός ότι ο Γιάννης Mαγκανάρας συνδέθηκε με τη Σοσιαλιστική Αδελφότητα αποδεικνύεται από τις αναφορές του σχετικά με τις δραστηριότητες της οργάνωσης αυτής που δημοσιεύθηκαν στη σοσιαλιστική εφημερίδα «Ο Μεταρρυθμιστής» στην οποία εργαζόταν είτε ως συντάκτης είτε ως συνεργαζόμενος. Αυτή η εφημερίδα εκδόδηκε για πρώτη φορά το 1893 στην Αθήνα από τον Γ. Δημόπουλο όταν έφυγε από το Σοσιαλιστικό Σύνδεσμο με επικεφαλής τον Σταύρο Καλλέργη.
Επίσης, ο Γιάννης Mαγκανάρας φαίνεται ότι συνεργάστηκε με την εφημερίδα «Σοσιαλιστικός Σύλλογος» που πρωτοεκδόθηκε το 1893 στην Αθήνα ως όργανο του Κεντρικού Σοσιαλιστικού Συλλόγου που ήταν προϊόν ενός από τα σχίσματα σε αυτόν τον οργανισμό. Στο ίδιο φύλλο στον Κεντρικό Σοσιαλιστικό Σύλλογο συμμετείχαν αναρχικοί όπως ο Ευάγγελος Μαρκαντωνάτος ή ακτιβιστές επηρεασμένοι από τον αναρχισμό όπως ο Αλέξανδρος Ματιάτος.
Πρωταρχικό και κύριο ενδιαφέρον της Σοσιαλιστικής Αδελφότητας ήταν το συνδικαλιστικό κίνημα και με πρωτοβουλία της Αδελφότητας ιδρύθηκαν οι πρώτες εργατικές ενώσεις στην Πάτρα, όπως αναφέρθηκε από τον αναρχικό Δημήτρη Καραμπίλια στα απομνημονεύματά του. Αρκετά μέλη της Αδελφότητας ήταν, ταυτόχρονα, μέλη αυτών των ενώσεων.
Η οργάνωση, εκτός από τον αλληλοβοηθητικό της χαρακτήρα, επικεντρώθηκε στην εκπαίδευση του τοπικού πληθυσμού και των εργαζομένων στα ιδανικά του σοσιαλισμού και επειδή δεν υπήρχε κατάλληλος χώρος συνάντησης για τις μηνιαίες συγκεντρώσεις και διαλέξεις χρησιμοποιούσαν την αίθουσα ενός δημοτικού σχολείου στην Πλατεία Αγίου Γεωργίου, για το οποίο ο Δημήτρης Καραμπίλιας έγραψε σε ένα άρθρο του που δημοσιεύθηκε ως απομνημονεύματα στην εφημερίδα «Η Σημερινή «, Πάτρα, 30 Απριλίου 1950. Οι πρώτες ενώσεις, η εφημερίδα «Το Φως».
Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, την ίδια στιγμή τα πρώτα εργατικά συνδικάτα ιδρύθηκαν στην πόλη της Πάτρας και της γύρω περιοχής. Σύμφωνα με τον κορυφαίο μαρξιστή ιστορικό Γιάννη Κορδάτο, το πρώτο συνδικάτο ήταν αυτό των υποδηματοποιών που ιδρύθηκε το 1894. Σύμφωνα με τον Τ. Κωνσταντίνο το πρώτο συνδικάτο που ιδρύθηκε στην Πάτρα το 1893 και ήταν ο Σύνδεσμος Των Εν Πάτρα Υπαλλήλων «Η Ένωσις», αλλά ο Δημήτρης Καραμπίλιας δείχνει ότι το πρώτο εργατικό συνδικάτο ήταν αυτό των εργαζομένων ξυλείας που ιδρύθηκε το 1894 από την πρωτοβουλία της Σοσιαλιστικής Αδελφότητας. Ωστόσο, άλλες ενώσεις σχηματίστηκαν ταυτόχρονα και ήταν αυτές των σταφιδοκιβωτοποιών, των καπνεργατών και των τσιγαράδων ανακοινώνοντας απεργίες στις οποίες η Σοσιαλιστική Αδελφότητα έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο. Τον Οκτώβριο του 1895, οι υποδηματοκαθαριστές κατέβηκαν σε απεργία με οικονομικά και μισθολογικά αιτήματα, αλλά το Κράτος απάντησε με συλλήψεις. Η Σοσιαλιστική Αδελφότητα έφτασε τα 500 μέλη το 1895 από 140 το 1893.
Την ίδια στιγμή σκληροπυρηνικές σοσιαλιστικο-πνευματιστικές τάσεις άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους, ενώ στο τέλος του 1894 η Σοσιαλιστική Αδελφότητα εξέδωσε την εφημερίδα «Το Φως» όπου μεταξύ άλλων υποστήριξαν τον Πλάτων Δρακούλη ως έναν τοπικό υποψήφιο για τις εκλογές του 1895. Η αναγγελία της έκδοσης του δεύτερου φύλλου του «Το Φως» δημοσιεύθηκε στην καθημερινή εφημερίδα Πελοπόννησος, την Τρίτη, 28 Φεβρουαρίου 1895.
Ύστερα από τη δημοσίευση του «Το Φως», τον Αύγουστο του ίδιου έτους, μια άλλη εφημερίδα εμφανίστηκε στην Πάτρα υπό τον ίδιο τίτλο και υπότιτλο «Εφημερίς εκλογική, εκδιδομένη υπό ανεξαρτήτων πολιτών. Διανέμεται δωρεάν». Αυτή η εφημερίδα υποστήριξε το συντηρητικό Κανακάρη στις εκλογές.
Ωστόσο, ο Δρακούλης απέτυχε να εκλεγεί. Οι αναρχικοί που ήταν μέλη της οργάνωσης και μερικοί υποστηρικτές του Σταύρου Καλλέργη διαφώνησαν έντονα με τη συμμετοχή στις εκλογές και οργάνωσαν μια ξεχωριστή αντι-εκλογική εκστρατεία. Έκτοτε, η οργάνωση σπαράσσεται από εσωτερικές διαμάχες μεταξύ των τριών τάσεων, α) των υποστηρικτών του Δρακούλη, β) των οπαδών του Σταύρου Καλλέργη και γ) των αναρχικών.
Ο ίδιος ο Σταύρος Καλλέργης κατά τη διάρκεια του σχηματισμού των σοσιαλιστικών ομάδων τής άμεσης επιρροής του σε διάφορες πόλεις, είχε μια ισχυρή ομάδα υποστηρικτών στην Πάτρα καθώς, ενώ πολλά μέλη της Σοσιαλιστικής Αδελφότητας ήταν είτε συνδρομητές είτε παραλήπτες της εφημερίδας του «Σοσιαλιστής». Έτσι, ως αποτέλεσμα των εσωτερικών συγκρούσεων στην Αδελφότητα, στις 2 Ιουνίου 1894 μια ομάδα αποχώρησε από την οργάνωση και ίδρυσε τη Σοσιαλιστική Λέσχη Πατρών μια ομάδα ελεγχόμενη άμεσα από τον Καλλέργη. Ως ιδρυτές της νέας οργάνωσης εμφανίστηκαν οι Κ. Κυπουργός, Α. Βασιλόπουλος, Π. Ευαγγελίδης, Γ. Βαλσαμάκης, Αχιλλέας Ορφανίδης και άλλοι.
Οι Χριστιανοί-Σοσιαλιστές και ο «Αρμεγαδδών»
Την ίδια στιγμή, έχουμε και τη ίδρυση του «Αρμαγεδδών», ο οποίος εξέφρασε Χριστιανο-σοσιαλιστικές πεποιθήσεις με κάποια ελευθεριακά στοιχεία. Κύριες προσωπικότητες ήταν αυτές του Ιωάννη Αρνέλλου (ενός φυσικομαθηματικού και φιλόσοφου, αδελφού του αναρχικού Δημήτρη Αρνέλλου), του δικηγόρου Βασίλη Θεοδωρίδη (που ήταν πιο κοντά από όλους στους αναρχικούς), του Διδάκτωρ Φιλολογίας Αθανάσιου Χριστογιαννόπουλου, του επιχειρηματία Σωτήρη Κυριαζόπουλου και του δικηγόρου Θεόδωρου Καπετάνου.
Τα μέλη του «Αρμαγεδδών» περιόδευαν και δίδασκαν τον κοινωνικό χριστιανισμό, συμμετέχοντας σε αγροτικούς αγώνες και διοργανώνοντας διάφορες εκδηλώσεις. Δημοσίευσαν μια εβδομαδιαία εφημερίδα με τον ίδιο τίτλο. Το Ελληνικό Κράτος τους κατέστειλε βίαια με συλλήψεις και φυλακίσεις κυρίως εναντίον του Α. Χριστογιαννόπουλου και του Ιωάννη Αρνέλλου. Ωστόσο ορισμένοι από αυτούς συνέχισαν τη δραστηριότητά τους μέχρι περίπου το 1910.
Στην Πάτρα μια άλλη παρόμοια ομάδα με τον «Αρμαγεδδών» ήταν η «Χριστιανική Ισοπολιτεία», της οποίας ηγέτης ήταν ο Δημήτρης Ανδρεόπουλος ή ο Κατσίβελος (1871-1947), ο οποίος ήταν επίσης ένας από τους πρωτοπόρους στην ίδρυση συνδικάτων και εργατικών συλλόγων, και έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ίδρυση του Εργατικού Κέντρου της Πάτρας το 1906 όπου διετέλεσε πρόεδρος για πολλά χρόνια.
Ο Βασίλης Θεοδωρίδης ήταν το μόνο μέλος του «Αρμαγεδδών» που αργότερα συνδέθηκε ενεργά με την αναρχική ομάδα «Επί Τα Πρόσω» και συμμετείχε σε διάφορους αγώνες και κινητοποιήσεις από τους αγρότες, οι οποίοι υποκινούνταν είτε από τους αναρχικούς της πόλης ή ξεκινούσαν αυθόρμητα, ενώ αργότερα συμμετείχε στην αναρχική ομάδα και εφημερίδα «Νέον Φως» του Πύργου.
Τον Ιανουάριο του 1896 με πρωτοβουλία των αναρχικών Κωνσταντίνου Γ. Σταυρόπουλου, Παναγιώτη Κοτζιά και Δημήτρη Καραμπίλια μια ισχυρή αλλά χαλαρή φράξια αναρχικών συστάθηκε εντός της Σοσιαλιστικής Αδελφότητας – η οποία μέχρι τότε λόγω των εσωτερικών συγκρούσεων ήταν σε κατάσταση διάλυσης. Αυτή η φράξια επιδίωξε να συνεχίσει το εκπαιδευτικό έργο της Αδελφότητας ανάμεσα στους εργάτες και άρχισε να δημοσιεύει εβδομαδιαία την εφημερίδα «Εμπρός». Αυτή η εφημερίδα ήταν πολύ πιο αναρχική στο περιεχόμενό της από «Το Φως», αλλά ύστερα από την παρέμβαση του συντηρητικού τοπικού βουλευτή Γεώργιου Παπαδιαμαντόπουλου σταμάτησε την κυκλοφορία της στο τρίτο φύλλο. Αλλά αυτή η χαλαρή φράξια αναρχικών έθεσε τα θεμέλια για μία στενότερη σχέση μεταξύ των αναρχικών και των κύκλων των διαφόρων εργαζομένων, ιδιαίτερα εκείνων που ανήκαν στους σταφιδοκιβωτοποιούς με τους οποίους διαμορφώνεται το Σοσιαλιστικό Κέντρο. Η φράξια των αναρχικών είχε περίπου 40 μέλη.
Μετάφραση: Αιχμή