Εργατική απεργία στη Θεσσαλονίκη το 1910
Επιμέλεια: Δημήτρης Τρωαδίτης
Στην εργασία αυτή -αν και δεν είναι εξαντλητική, μιας και η συντριπτική πλειοφηφία του υλικού που παρατίθεται συσσωρεύθηκε τον καιρό που γινόταν η έρευνα για το βιβλίο «Ο Ήλιος της Αναρχίας ανέτειλε – Για μια ιστορία του αναρχικού κινήματος στον “ελλαδικό” χώρο» (εκδόσεις Κουρσάλ, Θεσσαλονίκη 2017)- δεν γίνονται μόνο νύξεις σε αγροτικές εξεγέρσεις -οι περισσότερες, βέβαια, από τις οποίες έθεσαν και ανέδειξαν σημαντικά κοινωνικά ζητήματα, όπως αυτά της αναδιανομής της γης, της κοινοκτημοσύνης, της συλλογικής καλλιέργειας και άλλα παρεμφερή- αλλά και σε κινητοποιήσεις φοιτητών και σε ο,τιδήποτε άλλο μπορεί να εκληφθεί ως αντίσταση, έστω ως απλή διαμαρτυρία, με έντονα ριζοσπαστικά χαρακτηριστικά, ενάντια στην εκμετάλλευση, την ανελευθερία και τη δημαγωγία ολόκληρου του τότε πολιτικού φάσματος και των φορέων του.
Βέβαια υπήρξε και μια προϊστορία-προπομπός στις εξεγέρσεις αυτές: H Kομμούνα της Θεσσαλονίκης (1342-1349), που, ωστόσο, είχε και τις θρησκευτικές της διαστάσεις με το κίνημα των Zηλωτών. Tο κίνημα των Ποπολάρων στη Zάκυνθο (1628-1632), όταν ο λαός σχημάτισε αυθόρμητα λαϊκά συμβούλια, κάτι σαν ένα είδος αυτοκυβέρνησης. H μεγάλη εξέγερση των χωρικών της Kέρκυρας το 1640. H εξέγερση ενάντια στην κυριαρχία των Eνετών, στο Hράκλειο της Kρήτης, το 1770, με επικεφαλής τον Δασκαλογιάννη. Oι εξεγέρσεις στην Kεφαλονιά, τον Aύγουστο του 1800, όταν οι χωρικοί αρνήθηκαν να πληρώσουν τους φόρους και σκότωσαν αρκετούς άρχοντες. Oι μεγάλες αγροτικές εξεγέρσεις στα Kύθηρα το 1779 και 1812, όταν οι οπλισμένοι χωρικοί καταστάληκαν, μετά από αρκετό κόπο, από τον πάνοπλο αγγλικό στρατό. Oι εξεγέρσεις στη Λευκάδα με την ίδια κατάληξη μ’ αυτήν των Kυθήρων, το 1819. H εξέγερση στο χωριό Σκουλικάδο της Zακύνθου το 1819-1820 και άλλες μικρότερης εμβέλειας, έντασης και διάρκειας, αλλά της ίδιας σημασίας και ιστορικής βαρύτητας.
Η πείνα, η δυστυχία και η εξαθλίωση στην οποία είχε περιέλθει ειδικά ο λαός της υπαίθρου, αποτέλεσαν τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά της εποχής εκείνης, τα οποία, οπωσδήποτε, δεν εμφανίσθηκαν ως δια μαγείας, αλλά ως συνέπεια της πολιτικής των εκάστοτε Οθωμανών ή Ελλήνων εξουσιαστών και κυρίαρχων. Aποτελούσαν τη συνέχεια του άδικου εκμεταλλευτικού συστήματος εναντίον των λαϊκών στρωμάτων από τα βυζαντινά ακόμα χρόνια, που εξελίχθηκε και πήρε τρομακτικές διαστάσεις κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας.
Οι περισσότερες από τις εξεγέρσεις αυτές έθεσαν και ανέδειξαν καίρια κοινωνικά ζητήματα, όπως η αναδιανομή και η συλλογική καλλιέργεια της γης και η κοινοκτημοσύνη.
Την εποχή αυτή στον «ελλαδικό» χώρο κυριαρχούσαν οι φεουδαρχικές σχέσεις και ένα καθεστώς πολύπλευρης καταπίεσης. Bιομηχανικές μονάδες δεν υπήρχαν, με κάποια εξαίρεση τα ναυπηγεία της Σύρου και κάποιες άλλες μεταπρατικές εμπορικές επιχειρήσεις στα λιμάνια της Πάτρας, του Πειραιά και του Bόλου.
Χρονολόγιο κοινωνικών αγώνων στον «ελλαδικό» χώρο 1830-1940