Το κείμενο που ακολουθεί είναι στα αγγλικά, έχει τίτλο “Anarchists in Education: The Free Popular University in Egypt (1901)” και είναι του Anthony Gorman. O Anthony Gorman είναι λέκτορας Ισλαμικών και Μεσανατολικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Εδιμβούργου. Έχει διδάξει σε πανεπιστήμια στην Αυστραλία, την Αίγυπτο και τη Βρετανία. Στα ερευνητικά του ενδιαφέροντα συγκαταλέγονται η σύγχρονη ιστοριογραφία της Αιγύπτου, οι μεταναστατευτκές κοινότητες και το ελευθεριακό κίνημα στην ίδια χώρα .
Την Κυριακή, 26 Μαΐου 1901, άνοιξε και επίσημα τις πόρτες του το Ελεύθερο Λαϊκό Πανεπιστήμιο (στην ιταλική γλώσσα Universita` Popolare Libera – UPL), στο Θέατρο Zizinia της Αλεξάνδρειας.
Το Ελεύθερο Λαϊκό Πανεπιστήμιο ήταν η πιο ριζοσπαστική πρωτοβουλία στο χώρο της εκπαίδευσης στην Αίγυπτο πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου αναρχικής δραστηριότητας που έμελλε να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του εργατικού κινήματος, του πολιτικού ακτιβισμού και της επαναστατικής σκέψης κατά τα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα. Στόχος του Πανεπιστημίου ήταν η απελευθέρωση από τα εθνικά και θρησκευτικά πλαίσια, προσφέροντας ένα πρόγραμμα ελεύθερης, σύγχρονης και προσβάσιμης εκπαίδευσης σε όλους και ιδιαίτερα τους απλούς ανθρώπους.
Παρά το γεγονός ότι η πνευματική και πολιτική έμπνευση είχε τις ρίζες και την προέλευσή της στην Ευρώπη, το Πανεπιστήμιο έμελλε να αποκτήσει ιδιαίτερο χαρακτήρα, διαμορφωμένο από επαναστατικές προθέσεις και προσαρμοσμένο στην πραγματικότητα μιας ποικίλης, πολυεθνοτικής και πολυγλωσσικής κοινωνίας.
Η σημασία της ύπαρξής του έγκειται στη ριζοσπαστική φύση του εκπαιδευτικού προγράμματος και στην πρόκλησή του προς την καθιερωμένη ιστοριογραφία. Η αιγυπτιακή παιδεία της περιόδου 1882-1914 κυριαρχείτο από τον αγώνα μεταξύ ιμπεριαλιστικών και εθνικιστικών δυνάμεων, η δράση των οποίων επικεντρώνονταν στην επίδραση της βρετανικής κατοχής και την αναβίωση του αιγυπτιακού εθνικού κινήματος. Σε αυτό το ερμηνευτικό πλαίσιο, οι διαπολιτισμικές συμμαχίες και οι υποεθνικές στρατηγικές αντίστασης έχουν αναγνωριστεί ελάχιστα. Το Πανεπιστήμιο ως έργο αφιερωμένο στη βελτίωση της εκπαίδευσης και των συνθηκών των εργατικών τάξεων σε πολυεθνικό και πολυεπιστημονικό πλαίσιο, αντιπροσωπεύει μια από τις «χαμένες φωνές» που αμφισβήτησαν τον κυρίαρχο αποικιακό-εθνικό λόγο και χρησιμεύουν ως ένα σημαντικό παράδειγμα κοινωνικής κινητοποίησης και μετάδοσης ιδεών σε ένα μη ελιτίστικο επίπεδο.
Το κίνημα των Ελεύθερων Ανοιχτών Πανεπιστημίων ήταν το προϊόν μιας σειράς εξελίξεων κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα στην Ευρώπη, ιδιαίτερα στην Ιταλία και τη Γαλλία, με στόχο την παροχή εκπαίδευσης για τα λαϊκά στρώματα προκειμένου να αντιμετωπιστεί η εκτεταμένη κοινωνική και πολιτική κρίση της περιόδου, το λεγόμενο «κοινωνικό ζήτημα». Στην Ιταλία το πρώτο τέτοιο Πανεπιστήμιο άνοιξε στο Τορίνο το 1900, προσφέροντας μαθήματα και διαλέξεις για διάφορα τεχνικά, επιστημονικά και λογοτεχνικά θέματα. Ακολούθησε στις αρχές του επόμενου έτους η ίδρυση άλλων παρόμοιων Πανεπιστημίων στο Λιβόρνο, τη Βενετία, τη Μπολόνια και το Μιλάνο.
Το Ελεύθεο Λαϊκό Πανεπιστήμιο ιδρύθηκε από έναν πυρήνα αναρχικών που εμπνέονταν περισσότερο από τις ιδέες του διάσημου γεωγράφου και αναρχικού Ελυζέ Ρεκλύ (Elisee Reclus). Υποστηρικτής του Μπακούνιν, φίλος του Κροπότκιν και συμμετέχων στην Κομμούνα του Παρισιού, ο Ρεκλύ είχε μεταβεί στις Βρυξέλλες το 1894 για να αναλάβει μια θέση στο εκεί νεοσυσταθέν Πανεπιστήμιο. Εκεί τόσο μέσα από τα μαθήματα που έδινε όσο και με τα γραπτά του, προώθησε το μήνυμα ότι η γνώση ήταν η πορεία προς την ελευθερία του λαού. Ο όλος προγραμματισμός για το UPL της Αλεξάνδρειας αναλήφθηκε και καταρτίστηκε από ντόπιους αναρχικούς, κυρίως Ιταλούς, ανάμεσα στους οποίους ήσαν οι Πιέτρο Βασάι (Pietro Vasai), Φραντζέσκο Τσίνι (Francesco Cini), Πιέτρο Κούρτι-Γκαρτζόνι (Pietro Curti-Garzoni), Τζιοβάνι Τέσι (Giovanni Tesi), Ρομπέρτο Ντ’ Αντζιό (Roberto D’Angio) και ο Εβραίος Τζόζεφ Ρόζενθαλ (Joseph Rosenthal), αλλά αυτός που ήταν ο κύριος σχεδιαστής του όλου προγράμματος ήταν ο ονομαστός αναρχικός της εποχής Λουίτζι Γκαλεάνι (Luigi Galleani), ο οποίος ήταν κρατούμενος στο νησί Παντελερία και μόλις αποφυλακίστηκε, πήγε στην Αίγυπτο, όπου μόλις έφτασε συνελήφθη με επακόλουθο να προκληθούν εκτεταμένες διαμαρτυρίες και να απελευθερωθεί.
Γρήγορα ο Γκαλεάνι επιδόθηκε στην πολιτική δουλειά και κάπου εκεί συζητήθηκαν τα πλάνα ίδρυσης του Ελεύθερου Λαϊκού Πανεπιστημίου. Φοβούμενος πιθανή αντίδραση στο όλο σχέδιο, πρότεινε οι αναρχικές ιδέες να μην προωθηθούν αρχικά ανοιχτά στο πρόγραμμα του Πανεπιστημίου αλλά αυτό να γίνει σταδιακά. Στις 31 Μαρτίου 1900, ο Γκαλεάνι και άλλοι οργάνωσαν την πρώτη δημόσια συγκέντρωση για το ζήτημα στο Θέατρο Eden. Αν και το ακροατήριο ήταν μικρό, περίπου 50 άτομα (συμπεριλαμβανομένων και ανδρών της αστυνομίας), εκλέχθηκε μια επιτροπή με πρόεδρο τον Γκαλεάνι και γραμματέα τον δημοσιογράφο Ρομπέρτο Ντ’ Αντζιό. Στις αρχές Μαΐου, μια δεύτερη γενική συνέλευση στο θέατρο Alcazar, προσέλκυσε μεγαλύτερο πλήθος, περίπου 150 άτομα, και εκεί εγκρίθηκε το Καταστατικό, σχηματίστηκε η πρώτη τακτική επιτροπή με 20 εκλεγμένα μέλη και η εκδόθηκαν κάποιες εγκύκλιοι. Κάλεσμα/πρόταση για μηνιαίες συνδρομές είχε ως αποτέλεσμα 64 υπογραφές.
Οι αναρχικοί εκπροσωπούνταν αρκετά ικανοποιητικά στην επιτροπή του UPL. Ο Πιέτρο Βασάι, ο Κονσταντίν Σάθους (Constantin Sajous) και ο Τζιοβάνι Τέσι ήταν όλοι κατηγορούμενοι στη δίκη των αναρχικών του 1899, ενώ ο Ρομπέρτο Ντ’ Αντζιό είχε ισχυρά αναρχικά διαπιστευτήρια ως δημοσιογράφος και συγγραφέας προπαγανδιστικών φυλλαδίων. Ο Τζόζεφ Ρόζενθαλ βρισκόταν στην αρχή μιας μακράς και διάσημης καριέρας ως ριζοσπάστης και συνδικαλιστής. Άλλα μέλη της επιτροπής ήταν ο Λ. Μπιατζίνι (L. Biagini), ο δόκτωρ Ρ. Καμερίνι (R. Camerini) και ο Αουγκούστο Χασδά (Augusto Hasda), επίσης αναρχικοί ή συνδεδεμένοι με το αναρχικό κίνημα.
Ωστόσο, η επιτροπή του UPL προσέλκυσε επίσης και φιλελεύθερα και γενικότερα προοδευτικά στοιχεία, όπως τον Ραούλ Κανιβέ, εκδότη της προοδευτικής καθημερινής εφημερίδας La Reforme και τον Πόλι Μοδινό, έναν νέο Έλληνα γιατρό στο Ευρωπαϊκό Νοσοκομείο της πόλης, ο οποίος κέρδισε σύντομα την φήμη του “σκληρού” προέδρου του σωματείου των καπνεργατών κατά τη διάρκεια της απεργίας του 1902. Την αιγυπτιακή παρουσία στην επιτροπή αποτελούσαν οι Οσμάν Εφέντι (Osman Effendi) και Μοχάμαντ Αγιούπ Μπέη (Muhammad Ayyub Bey), ενώ συμμετείχαν και εκπρόσωποι και άλλων μεταναστευτικών κοινοτήτων.
Ενώ το UPL στην Αλεξάνδρεια ήταν μια πρώτη επιτυχία, μια παρόμοια επιχείρηση στο Κάιρο φαινόταν λιγότερο επιτυχημένη. Και πάλι, ο Λουίτζι Γκαλεάνι ήταν η κύρια δημόσια φωνή του όλου σχεδίου. Στις αρχές Ιουνίου του 1901, αμέσως μετά το άνοιγμα του UPL στην Αλεξάνδρεια, έφθασε στο Κάιρο για να συγκεντρώσει εκείνους που θα μπορούσαν να υποστηρίξουν την ίδρυση ενός παρόμοιου θεσμού στην πρωτεύουσα. Κατόρθωσε γρήγορα να εξασφαλίσει την υποστήριξη του Ούγο Παρρίνι (Ugo Parrini), ίσως του κορυφαίου αναρχικού στο Κάιρο, και κυρίως, λόγω του αριθμού των μελών του, την υποστήριξη του συνδικάτου καπνεργατών που εξακολουθούσε να απολαμβάνει το θρίαμβο της επιτυχούς απεργίας του τον Φεβρουάριο του προηγούμενου έτους.
Συν τοις άλλοις, το UPL συνέχισε να λειτουργεί ως χώρος διεξαγωγής συνεδρίων. Μόνο το 1903-1904 φιλοξένησε 30 τέτοιες εκδηλώσεις, οργανωμένες από διάφορους οργανισμούς. Να σημειωθεί ότι το 1904 μίλησε εκεί και ο γνωστός Ιταλός αναρχικός Πιέτρο Γκόρι (Pietro Gori). Συγκροτήθηκαν επίσης ειδικές οργανώσεις για την προώθηση διαφορετικών στοιχείων της αναρχικής πλατφόρμας – αθεϊσμός, συμφέροντα της εργατικής τάξης και μια σειρά άλλων συναφών ζητημάτων. Αργότερα υπήρξε ένα κάλεσμα για τη δημιουργία ενός κοσμικού σχολείου εμπνευσμένου από το έργο του ισπανού αναρχικού Francisco Ferrer. Πράγματι, κατά το πρώτο εξάμηνο του 1911 δημιουργήθηκε μια διεθνής ένωση κοσμικής εκπαίδευσης, ακόμη και αν δεν έτυχε της πλήρους έγκρισης του αναρχικού Τύπου.
GORMAN, Anthony. Anarchists in Education- The Free Popular University in Egypt (1901)